Bütçe, işletmenin gelecek dönemle ilgili planlanan faaliyetlerinin, fonksiyonel bazda (Satış, üretim, satınalma) parasal ve sayısal ifadesidir. Etkin bir bütçe yönetimi şirketin amaç ve politikalarının belirlenmesinde, stratejik karar alınmasında, mali-finansal durumların değerlendirilmesinde büyük rol oynar. Bu bakımdan bütçeyi, işletmelerin göremediği ve karanlıkta kalmış noktaları aydınlatan bir yol göstericiye benzetebiliriz.

İşletmelerde Bütçe Yönetimi işletmecilere;

• Çevrenin oluşturduğu belirsizlik ve karmaşıklık zamanlarında karar vermelerinde;
• Ulusal ve uluslararası platformlarda rekabet gücünü arttırmalarında yardımcı ve yol gösterici olacaktır.

Bir bütçenin temel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

• İşletme bütçesi bir plandır.
• Gerçekleşen sonuçlar ile önceden planlanan sonuçların karşılaştırılıp ölçülmesinde kullanılan bir ölçü aracıdır.
• İşletmelerin, işletme bölümlerinin ve işletmedeki görevlilerin gerçek başarılarını ölçmek için bir standarttır.
• İşletme bütçeleri periyodik olarak incelenir, gözden geçirilir ve değişen işletme hedeflerine göre revize edilir.
• İşletme bütçesi uygulandığı alanda işletmenin politikasını belirtir

 

Satış Bütçesi:

Satış bütçesi oluşturulurken; “nereye ve kime satılacak, ne satılacak, ne kadar satılacak, maliyeti ne olacak, kaç paradan satılacak, satış stratejisi ne olacak, başa baş satış miktarı, başa baş satış tutarı nedir?” gibi soruların yanıtları aranır. Bu sorular cevaplanmadığı takdirde sağlıklı bir satış bütçesi oluşturulmamış olur. Bu cevaplara sahip bir işletme, ne kazanacağının cevaplarını daha senenin başında vermiş olacaktır.

 

Üretim Bütçesi

Üretim Bütçesi; bütçelenmiş satışları karşılamak için, bütçe döneminde üretilmesi gereken mamul miktarı veya üretim hacminin tahminidir. Satış bütçesinden farklı olarak; üretim bütçesinde, fiziki birimler yer alır.

Üretim bütçesi hazırlarken satış, stok ve üretim seviyeleri arasında optimum bir denge sağlanarak, işletmenizin verimliliğinin arttırılması amaçlanmalıdır.

Satınalma Bütçesi

Satın alma maliyetlerini düşürmek ve de etkin bir tedarik zinciri yönetimi yapabilmek için doğru bir satın alma bütçesi yapılması şarttır.

Doğru ve gerçekçi hedefler sonucu oluşturulmuş satış ve üretim bütçeleri göz önünde bulundurularak hazırlanmış bir satın alma bütçesi, zincirin en önemli halkalarından biri ve belki de en önemli halkasıdır. Çünkü; üretim yapan işletmelerde satın alma maliyetleri toplam maliyetlerin %65-70’lik bir kısmını oluşturmaktadır ve bu kalemde yapılacak çok küçük tasarruflar işletmenin büyük paralar kazanmasına yardımcı olacaktır.

 

İşçilik Bütçesi

Direkt İşçilik Giderleri bütçesi, bütçelenmiş üretim miktarlarını gerçekleştirebilmek için gerekli direkt işçilik miktarının ve giderlerinin tahmin edilmesidir. Direkt İşçilik Giderleri hesaplanmasında aşağıdaki adımlar uygulanır;

a) Önce Birim başına gerekli Direkt İşçilik Saatleri (DİS) bulunur.

b) Bulunan DİS ile üretim miktarları çarpılır.

c) Elde edilen DİS ortalama direkt işçilik ücretiyle çarpılır.

d) Tüm bu işlemlerden sonra direkt işçilik giderleri tespit edilir

Birim başına Direkt İşçilik Saatlerinin tespit edilmesi için iş ve zaman etütlerinin yapılması gerekmektedir

 

Genel Üretim Giderleri Bütçesi

Genel Üretim giderleri, Direkt İlk Madde ve Malzeme ve Direkt İşçilik dışında kalan ve aynı zamanda da imalatla ilgili olan bütün giderlere denir. Başlıca özellikleri;

• Bu giderlerle mamuller arasında doğrudan doğruya bir ilişki yoktur.
• Bu giderler homojen olmayan, birbirinden çok farklı karakterde birçok giderin birleşmesiyle meydana gelir. (Malzeme, işçilik, amortisman, faiz, sigorta, enerji vs. gibi.)
• Bu tip giderlerin kesin tutarları ancak yılsonunda belli olur. (Tamirat giderleri gibi)

 

AR-GE Gider Bütçesi

AR–GE Giderleri Bütçesinde, üretilen mamullerin maliyetlerini düşürmek, satışlarını arttırmak, bulunan yeni üretim çeşitlerinin işletmede kullanılmakta olan yöntem ve işlemlerini geliştirmek ya da yeni yöntem ve işlemler bulmak, üretimde kullanılan teçhizatın yenilerinin ve mevcutlarının geliştirilmesine ilişkin araştırmalar yapmak, satış ve pazarlama faaliyetlerini geliştirmek için yapılan giderler ayrıntılı biçimde bütçelenir.

Bu bütçede; Ar-Ge departmanında çalışan personellere ödenen ücretler, yardımlar, bakım onarım giderleri ve diğer dışardan sağlanan fayda ve hizmetler de yer almaktadır.

 

Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Bütçesi

Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri Bütçesinde, mamul ve hizmetlerin pazarlanması için işletmelerin katlandığı giderleri bütçelenir. Bunlar söz konusu mamul ve hizmetlere olan talebi oluşturmak ve sürdürmek amacıyla yapılan giderler, reklam ve geliştirme, taşıma ve depolama gibi giderleridir. Bu bütçenin de satış bölgelerine, dağıtım kanallarına, alıcı gruplarına, mamullere kendi içindeki fonksiyonel gruplara ayrıntılı olarak değişik açılardan düzenlenip planlanmasında yarar vardır. Bütçenin bu şekilde oluşturulmasında hangi satış bölgelerinin, hangi alıcıların daha karlı olduğu tespit edilebileceği gibi; hangi faaliyetlerin satışları ne ölçüde etkilediği de rahatça saptanabilir. Satış ve dağıtım ile finansman arasında bir dengenin sağlanması, satışlar için ihtiyaç duyulacak nakit miktarının tespiti ve bu giderlerin etkin bir şekilde kontrolü için pazarlama satış ve dağıtım giderleri bütçesi doğru bir şekilde hazırlanmalıdır.

 

Genel Yönetim Giderleri Bütçesi

Genel Yönetim Giderleri Bütçesi, işletmenin tüm fonksiyonlarına ilişkin faaliyetlerin yönetimi ve kontrolü için yapılan giderlerden oluşur. Diğer bir deyişle, işletmede pazarlama ve üretim bölümleri dışında kalan, işletmenin faaliyetini devam ettirebilmesi için zorunlu olan giderlerin bütçelendiği yer genel yönetim giderleri bütçesidir.

 

Satılan Malın Maliyeti Bütçesi

Satılan Malın Maliyeti Bütçesi oluşturulurken aşağıdaki veriler kullanılmaktadır:

Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Bütçesi: Üretilen mamulün bünyesine giren mamulün temel öğesini oluşturan maddelerin kullanımı burada kullanılmaktadır. Satınalma bütçesindeki direkt ilk madde ve malzeme giderleri bütçesi giderleri burada kullanılır.

Direkt İşçilik Giderleri Bütçesi: Bütçelenmiş üretim miktarlarını üretmek için gerekli, mamul ve mamul grupları ile doğrudan doğruya ilişkilendirilebilen işçilik giderlerini içerir. Direkt işçilik giderleri bütçesinde hesapladığımız giderler burada kullanılacaktır.

Genel Üretim Giderleri Bütçesi: Direkt İlk Madde ve Malzeme ve Direkt İşçilik Giderleri Bütçesi dışında kalan ancak üretimle ilgili olan giderleri içermektedir.

Yarı Mamul Stoklarında Değişim: Üretimi henüz tamamlanmamasına rağmen, ilk madde ve malzeme ile işçilik ve genel üretim gideri yapılmasına neden olmuş yarı mamullerin, dönem başı stok değerleri ile dönem sonu stok değerleri arasındaki fark bu gruba yazılır.

Mamul Stoklarında Değişim: Bütçe dönem başı mamul stoku ile dönem sonu mamul stok değerleri arasındaki fark burada gösterilir.

İşletmenin satılan mamul maliyeti, satılan ticari mal maliyeti ve satılan hizmet maliyeti toplamı alındığında satılan malın maliyeti bütçesi oluşturulmuş olur.

 

Yatırım Bütçesi

Yatırım bütçesi; işletmenin genişletilmesi, gayrimenkul ve demirbaşlar gibi duran varlıkların elde edilmesi ile ilgili yatırımları kapsar.

Bu tür yatırımlar için bütçe yılında yapılması planlanan harcamalar, bu bütçede tahmin edilmektedir.

 

Nakit Bütçesi

Nakit akım bütçesinde, işletmenin yıl içinde yapılması planlanan tüm nakit girişlerinin yer aldığı nakit akım bütçesi ile tüm nakit çıkışlarının yer aldığı nakit çıkışları bütçesi bulunur. Dönem içi nakit girişini sağlayacak kalemler nakit bütçesinin kaynaklarını oluştururken, nakit çıkışını gerektirecek kalemler de nakit kullanımlarını gösterir. Nakit Giriş ve Çıkışları arasındaki fark, kasa ve banka hesabındaki dönem sonu nakit mevcudunu göstermektedir.

 

Bütçe Kontrolü

Planlama, organize etme ve yürütme işlevlerinin işletmenin amaçlarını gerçekleştirip gerçekleştirmediği veya sonuçlara henüz erişilmemiş ise, yapılanların işletmeyi doğru amaçlara eriştirip eriştirmeyeceği kontrol işlevi sonucunda ortaya çıkar.

İşletmelerde kontrol işlevi; geriye yönelik kontrol, ileriye yönelik kontrol ve eş zamanlı kontrol olmak üzere üç şekilde gerçekleştirilmektedir:

• Geriye yönelik (feedback) kontrol, iş yaşamında en yaygın ve en çok uygulanan kontrol biçimidir. Bu durumda, yapılan işler ve faaliyetler tamamlandıktan sonra kontrol yapılmaktadır. Genellikle işlerin veya faaliyetlerin en son evresinde yer alan kontrol mekanizması ile elde edilen ürün veya hizmetle ilgili son kontrol ve gerekiyorsa düzeltmeler yapılır.
• İleriye yönelik (feedforward) kontrol tekniğinde, işlerin ve faaliyetlerin gerçekleşmesinden önce, kullanılacak girdilerin kontrol edilerek, faaliyet sırasında oluşabilecek hataların ve yanlış uygulamaların en alt düzeye indirilmesi amaçlanmaktadır.

Eş zamanlı (concurrent) kontrol tekniğinde ise, daha çok sürekli yapılan ve sonuçları zaman alan işlerde; ardışık (birbirini izleme) ve karşılıklı bağımlılık ilişkisi bulunan faaliyetler sürerken, faaliyetlerin her evresinde, belirli noktalarda kontrol yapılmaktadır.